تراکم ساختمان به معنای نسبت فضای ساخته‌شده به مساحت زمین است که در آن بنا قرار دارد. این مفهوم نه تنها به طراحی و ساختار فیزیکی بناها اشاره دارد، بلکه تأثیر عمیقی بر کیفیت زندگی ساکنین و کاربری‌های مختلف شهری دارد. با افزایش جمعیت و نیاز به فضاهای مسکونی و تجاری، مالکان و برنامه‌ریزان شهری به دنبال راهکارهایی برای بهره‌برداری بهینه از زمین‌های محدود هستند. در این راستا، تراکم متعادل می‌تواند به توسعه پایدار و حفظ تعادل زیست‌محیطی کمک کند، در حالی که تراکم بیش از حد ممکن است به مشکلاتی نظیر ترافیک، آلودگی و کاهش کیفیت زندگی منجر شود.

تراکم چيست؟ تراکم ناخالص مسکونی چیست؟

از سوی دیگر، تراکم ساختمان به عنوان عامل مؤثر در شکل‌گیری هویت شهری نیز شناخته می‌شود. در برخی مناطق، تراکم بالا می‌تواند به ایجاد فضاهای پویا و زنده منتهی شود که تعاملات اجتماعی را تسهیل می‌کند. اما در نقاط دیگر، تراکم نامناسب می‌تواند حس خفگی و عدم آسایش را در ساکنین ایجاد کند. بنابراین، برنامه‌ریزی هوشمندانه و توجه به نیازهای اجتماعی و زیست‌محیطی در تعیین میزان تراکم ساختمان‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ایجاد توازن میان توسعه و حفظ کیفیت زندگی، نیازمند نگرش جامع و همکاری بین متخصصان، دولت و جامعه است.

تراکم چيست؟

فرض کنید شما در یک آپاتمان که در یک کوچه ۱۰ متری واقع شده است زندگی می کنید اگر در این کوچه به طور متوسط ۲۰ قطعه تفکیکی موجود باشد و در هر قطعه ساختمانی ۴ طبقه وجود داشته باشد حدودا ۸۰ تا ۱۰۰ خانواده در این کوچه زندگی می کنند. تصور کنید که روز اول مهر هر خانواده تصمیم بگیرد فرزند دانش آموز خود را با اتومبیل شخصی خود به مدرسه برساند! شما در این کوچه ساعت ۸ صبح با حجم انبوه اتومبیل و رفت و آمد مواجه خواهید شد.

یکی از مهم ترین مسائلی که بسیاری از افراد ساکن در شهر با آن روبرو هستند مساله ی تراکم است. همه ما هر روز چند بار واژه تراکم را می شنویم ولی معنای درست آن را که در معماری و شهرسازی استفاده می شود نمی دانیم. نخستین معنایی که هر کس بعد از شنیدن کلمه تراکم در ذهن خود تصور می کند، انباشتگی و فشردگی است. تراکم به عنوان مقیاس اندازه گیری، جایگاه ویژه و گسترده ای در تصمیم گیری ها و برنامه ریزی های شهری دارد. تراکم ها بر اساس نوع و جنس واحد اندازه گیری به دو دسته تقسیم می شوند:

• الف) تراکم جمعیتی که با واحد نفر در هکتار مشخص می شود.
• ب) تراکم ساختمانی که معمولا به صورت درصد بیان می شود.

اصولا تراکم ها در بازه وسیعی طبقه بندی می شوند. به عنوان مثال تراکم جمعیتی به معنای جمعیت ساکن در واحد سطح است که با واحد نفر در هکتار مشخص می شود. تراکم کلی مسکونی از نسبت جمعیت شهر بر بخش های ساخته شده شهر به دست می آید. سطح ساخته شده شامل کلیه کاربری های موجود در شهر، از مسکونی تا تفریحی و امثال آن است.

تراکم چيست؟ تراکم ناخالص مسکونی چیست؟

تراکم چيست؟

تراکم ناخالص مسکونی چیست؟

این میزان از نسبت جمعیت یک محل بر مساحت آن محل به دست می آید که این مساحت عبارت است از کل مساحت آن منطقه که شامل فضاهای باز شهری و سطوح ساخته شده است. تراکم ناخالص مسکونی از تقسیم تعداد افراد ساکن در یک مجموعه مسکونی بر سطح اشغال آن مجموعه به دست می آید.
تراکم شهری در ارتباط مستقیم با اندازه شهر است. بدین معنا که می توان به وسیله اندازه گیری تراکم ها در شهر به اندازه آن شهر دست پیدا کرد. همچنین در علم شهرسازی می توان با تعریف کردن تراکم برای نواحی شهر، اقدام به کنترل جمعیت و ساخت و ساز ها در آن شهر نمود. یکی دیگر از استفاده هایی که می توان از شاخص تراکم کرد ساماندهی عملکرد های موجود در یک شهر در نواحی مختلف آن شهر است.
از طریق تراکم می توان به حوزه ها و هسته های یک شهر نفوذ کرد و می توان فهمید که آیا این حوزه های شهری در ارتباط با هم درست عمل می کنند. یکی از مهم ترین اهداف شاخص های تراکم برقراری توازن بین فضاهای تولید شده معماری با فضاهای شهری و خارجی ست.

برای کنترل تراکم از شاخص های متفاوتی استفاده می شود که این شاخص ها عبارتند از :

۱-ضریب سطح اشغال
۲-ارتفاع ساختمانی
۳-تراکم ساختمانی
۴-تراکم واحد مسکونی در سطح
در ادامه به توضیح هر یک از این شاخص ها خواهیم پرداخت

ضریب سطح اشغال

منظور از ضریب سطح اشغال، نسبت سطح مجاز برای ساخت و ساز به مساحت کل زمین است که به صورت درصد معرفی می شود. معمولا این ضریب بر اساس طرح های جامع و تفضیلی در هر منطقه متغیر است. ضریب سطح اشتغال در یک منطقه به طور معمول، بین ۴۰ تا ۶۰ درصد نسبت به منطقه و عوامل دیگر تعریف می شود.

به عنوان مثال، اگر ضریب سطح اشتغال در یک منطقه ۶۰ درصد باشد و بخواهیم در زمینی به مساحت ۵۰۰ متر مربع در این منطقه اقدام به ساخت و ساز کنیم، مجاز خواهیم بود که فقط در ۳۰۰ متر مربع از زمین ساخت و ساز را انجام دهیم. باید توجه داشت که ضریب سطح اشتغال شاخص مناسبی برای کنترل تراکم جمعیت نیست و بیشتر مورد توجه طراح های شهری برای به دست آوردن بخش های ساخته شده و فضاهای باز در قطعات تفکیکی است.

ضریب سطح زیر بنا (تراکم ساختمانی):

این ضریب، یکی از معمول ترین شاخص ها در کنترل تراکم جمعیتی در ایران است. همیشه هنگامی که در مورد تراکم یک ساختمان صحبت می شود منظور ضریب سطح زیربنا است که این شاخص معمولا بر اساس درصد بیان می شود.

به عنوان مثال اگر تراکم ساختمانی مجاز در یک منطقه ۱۸۰ درصد باشد و ما بخواهیم در زمینی به مساحت ۳۰۰ متر مربع اقدام به ساخت و ساز کنیم، می توانیم ساختمانی به میزان ۱۸۰ درصد کل مساحت زمین بسازیم، یعنی مساحت کل ساختمان ۵۴۰ متر مربع خواهد بود. اگر سطح اشغال این زمین ۶۰ درصد باشد، می توانیم در ۶۰ درصد این زمین، ساختمانی به مساحت کل ۵۴۰ متر مربع بسازیم. یعنی سطح اشغال در این زمین ۱۸۰ متر مربع خواهد بود. با توجه به این که مساحت مجاز ساخت و ساز در این زمین ۵۴۰ متر مربع و میزان سطح اشغال ۱۸۰ متر مربع است، لازم است که ساختمانی در سه طبقه بسازیم.

حال اگر ضریب سطح اشغال در این زمین، ۴۰ درصد باشد مساحت سطح اشغال ۱۲۰ متر مربع خواهد بود که در این حالت می توان ساختمانی در چهار و نیم طبقه ساخت. با توجه این که مالکان ترجیح می دهند حداکثر استفاده را از زمین و سرمایه خود بکنند، مایل هستند که چهار و نیم طبقه را به پنج طبقه برسانند که در این صورت اقدام به خرید مازاد تراکم از شهرداری می کنند.

شاخص طبقات مجاز ساختمانی:

یکی دیگر از شاخص هایی که به عنوان ابزار کنترل تراکم جمعیتی مورد استفاده قرار میگیرد، تعداد طبقات ساختمانی مجاز است.در اعمال شاخص کنترل تعداد طبقات ساختمانی، استفاده از حوزه بندی ارتفاعی برای نواحی مختلف در شهر متداول است.
شاخص تعداد طبقات ساختمانی تاثیر مستقیمی بر خط آسمان و منظر شهری دارد و از این لحاظ شاخص مهمی برای طراحان شهری به شمار می آید. به طور خلاصه از شاخص تعداد طبقات مجاز ساختمانی در کنار شاخص سطح اشغال مجاز به منظور آزاد سازی زمین استفاده می شود. ضوابط و مقررات بلند مرتبه سازی در ایران نیز بر اساس همین دو شاخص شکل گرفته است.

تراکم چيست؟ تراکم ناخالص مسکونی چیست؟

اهمیت تراکم ناخالص مسکونی

تراکم ناخالص مسکونی به عنوان یکی از مؤلفه‌های کلیدی در طراحی شهری و برنامه‌ریزی فضایی، نقش بسزایی در شکل‌گیری جوامع پایدار و کارآمد ایفا می‌کند. این مفهوم، نمایانگر تعداد واحدهای مسکونی در یک منطقه معین است و به طراحان و برنامه‌ریزان این امکان را می‌دهد که از زمین‌های موجود به نحو احسن بهره‌برداری کنند. با افزایش تراکم، می‌توان به بهبود دسترسی به خدمات عمومی، امکانات تفریحی و حمل و نقل عمومی کمک کرد. این به نوبه خود، باعث کاهش فاصله‌های جغرافیایی و تسهیل در تعاملات اجتماعی می‌شود و شهرها را به مکان‌های جذاب‌تری برای زندگی تبدیل می‌کند.

از سوی دیگر، تراکم ناخالص مسکونی می‌تواند تأثیرات زیست‌محیطی مثبتی به همراه داشته باشد. با کاهش نیاز به سفرهای طولانی و افزایش استفاده از حمل و نقل عمومی، میزان آلودگی هوا و ترافیک کاهش می‌یابد. این امر نه تنها به حفظ منابع طبیعی کمک می‌کند، بلکه کیفیت زندگی ساکنان را نیز ارتقا می‌بخشد. بنابراین، توجه به تراکم مناسب در برنامه‌ریزی مسکونی، می‌تواند به ایجاد محیط‌های زندگی سالم‌تر و پویاتر منجر شود و در نهایت، به توسعه پایدار و متوازن شهرها کمک کند.

بازسازی ساختمان

رشته معماری