بر اساس گزارش وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، در بازه زمانی ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱ تعداد خانوارهای مستأجر درگیر فقر با رشد چشمگیر ۴۸ درصدی مواجه شده است. این آمار نشان می‌دهد که فقر مسکن یکی از چالش‌های جدی اقتصادی و اجتماعی کشور به شمار می‌آید و نیازمند توجه ویژه است.

رشد فقر در میان مستأجران؛ گزارشی از وضعیت مسکن در ایران

وضعیت فقر مسکن در سال ۱۴۰۱

در سال ۱۴۰۱، بیش از ۱ میلیون خانوار مستأجر در مناطق شهری، به دلیل درآمد کمتر از خط فقر، درگیر فقر بودند. این خانوارها شامل ۸۲ درصد از کل خانوارهای مستأجر درگیر فقر هستند. همچنین، ۱۸ درصد دیگر (۲۳۳ هزار خانوار) به دلیل افزایش هزینه‌های اجاره، به زیر خط فقر سقوط کرده‌اند. در مناطق روستایی نیز ۷۵ هزار خانوار (۷۱ درصد) به دلیل درآمد کم و ۳۱ هزار خانوار (۲۹ درصد) به دلیل هزینه مسکن درگیر فقر بوده‌اند.

با توجه به اینکه تنها ۸ درصد از خانوارهای مستأجر درگیر فقر در مناطق روستایی سکونت دارند، می‌توان فقر مستأجران را بیشتر یک پدیده شهری دانست. در مقابل، محرومیت مسکونی (که به شرایط کالبدی مسکن مرتبط است) بیشتر در مناطق روستایی دیده می‌شود، به‌طوری که ۵۲ درصد خانوارهای درگیر محرومیت مسکن در روستاها زندگی می‌کنند.

تفاوت‌های استانی در فقر مسکن

فقر و محرومیت مسکن در استان‌های مختلف کشور تفاوت‌های قابل توجهی دارد. برای مثال:

• در استان‌هایی مانند البرز و قم، ۱۰۰ درصد مستأجران به دلیل کمبود درآمد دچار فقر هستند.
• در استان‌های کردستان و آذربایجان غربی، نرخ فقر ناشی از هزینه‌های اجاره مسکن به ترتیب ۴۶ و ۳۸ درصد است.
• استان تهران با بیشترین تعداد خانوارهای مستأجر درگیر فقر، تنها ۵ درصد محرومیت مسکونی دارد.
• در مقابل، سیستان و بلوچستان نرخ محرومیت مسکن بالایی در حدود ۶۰ درصد را تجربه می‌کند.

ناکارآمدی سیاست‌های پیشین مسکن

بررسی‌ها نشان می‌دهد که سیاست‌های قبلی در حوزه مسکن، از جمله طرح‌هایی نظیر مسکن مهر، احداث شهرهای جدید، تعیین سقف اجاره‌بها و اعطای وام ودیعه مسکن، نتوانسته‌اند به طور مؤثری مشکل فقر مسکن را حل کنند.

راهکارهای پیشنهادی برای کاهش فقر مسکن

گزارش وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی پیشنهاد می‌کند که سیاست‌گذاری‌های مسکنی باید بر اساس نیازسنجی دقیق و ویژگی‌های مکانی و جمعیتی خانوارها طراحی شوند. برخی از پیشنهادات کلیدی عبارت‌اند از:

1. سیاست‌های کوتاه‌مدت در شهرها:
   • کمک‌های بلاعوض برای تأمین هزینه مسکن.
   • کنترل و نظارت بر اجاره‌بها.
   • ارائه بسته‌های حمایتی برای اقلام ضروری خانوارها.
2. سیاست‌های بلندمدت در روستاها:
   • ساخت مسکن جدید.
   • بهسازی و بازسازی مسکن‌های موجود.
3. نگاه اختصاصی به استان‌ها:
   با توجه به تفاوت‌های استانی در وضعیت فقر و محرومیت مسکن، باید نقشه‌ای جامع برای هر استان طراحی شود. این نقشه می‌تواند نیازهای مسکونی هر شهرستان را به طور دقیق شناسایی کند و راهکارهای مناسب برای کاهش فقر مسکن ارائه دهد.

تأثیر فقر مسکن بر کیفیت زندگی خانوارها

فقر مسکن به طور مستقیم بر کیفیت زندگی خانوارها تأثیر می‌گذارد. مستأجرانی که بخش عمده‌ای از درآمد خود را صرف اجاره‌بها می‌کنند، توانایی مالی کمتری برای تأمین نیازهای اولیه مانند غذا، بهداشت و آموزش دارند. این وضعیت به‌ویژه برای خانوارهایی که در زیر خط فقر درآمدی قرار دارند، چالش‌برانگیزتر است و منجر به کاهش سطح رفاه اجتماعی آن‌ها می‌شود.

نقش سیاست‌های حمایتی در کنترل بحران مسکن

یکی از مهم‌ترین راهکارها برای کاهش فقر مسکن، ارائه سیاست‌های حمایتی هدفمند است. این سیاست‌ها می‌تواند شامل کمک‌های نقدی، اعطای یارانه اجاره‌بها و کاهش هزینه‌های مربوط به مسکن باشد. همچنین، افزایش دسترسی به وام‌های کم‌بهره و تسهیل شرایط پرداخت، می‌تواند کمک مؤثری به خانوارهای کم‌درآمد برای تأمین مسکن کند.

اهمیت تقویت زیرساخت‌های مسکن در روستاها

محرومیت مسکونی در مناطق روستایی یکی از مشکلات اساسی است که به‌ویژه به دلیل ضعف زیرساخت‌ها و شرایط کالبدی نامناسب مسکن تشدید شده است. دولت می‌تواند با تمرکز بر پروژه‌های ساخت مسکن روستایی و بهسازی خانه‌های فرسوده، محرومیت مسکونی را در این مناطق کاهش دهد. علاوه بر این، ارتقای زیرساخت‌های عمومی مانند آب، برق و جاده‌ها نیز می‌تواند شرایط زندگی در این مناطق را بهبود بخشد.

رشد فقر در میان مستأجران؛ گزارشی از وضعیت مسکن در ایران

نقش مشارکت بخش خصوصی در حل بحران مسکن

بخش خصوصی می‌تواند نقش کلیدی در کاهش فقر مسکن ایفا کند. با ایجاد مشوق‌های اقتصادی برای سرمایه‌گذاری در ساخت مسکن‌های ارزان‌قیمت و پروژه‌های توسعه شهری، می‌توان ظرفیت مسکن‌سازی را افزایش داد. همچنین، تشویق به ورود بخش خصوصی در قالب مشارکت‌های عمومی-خصوصی (PPP) می‌تواند بهره‌وری و تأثیرگذاری سیاست‌های مسکنی را بهبود بخشد.

آموزش و آگاهی‌بخشی به خانوارها

در کنار اجرای سیاست‌های حمایتی و توسعه زیرساخت‌ها، آموزش و آگاهی‌بخشی به خانوارها نیز اهمیت بالایی دارد. آموزش مدیریت مالی به خانوارها می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا منابع مالی خود را بهتر مدیریت کنند و از هزینه‌های غیرضروری بکاهند. همچنین، اطلاع‌رسانی در مورد حقوق مستأجران، نحوه دریافت وام و کمک‌های دولتی و فرصت‌های مسکن‌سازی می‌تواند دسترسی خانوارها به امکانات موجود را افزایش دهد.

نتیجه‌گیری

با توجه به رشد فقر مسکن در کشور، تنها راه‌حل پایدار، تدوین و اجرای برنامه‌های جامع و بلندمدت است که در آن نیازهای خاص هر منطقه و هر گروه اجتماعی به‌طور ویژه مورد توجه قرار گیرد. اقداماتی مانند ارائه کمک‌های فوری برای خانوارهای شهری، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مسکن روستایی، و تقویت نقش بخش خصوصی می‌تواند به کاهش این بحران کمک کند. علاوه بر این، آگاهی‌بخشی و آموزش به خانوارها، گام مهمی در راستای بهبود وضعیت مسکن و کاهش آسیب‌های اجتماعی ناشی از آن خواهد بود.

نحوه درخواست مجوز تغییر کاربری

مقررات شهرسازي مربوط 

انواع بیمه نامه ساختمان